تکنولوژی‌های نوین در گمرک: از اتوماسیون تا دیجیتال‌سازی

مقدمه

گمرک‌ها به‌عنوان دروازه‌های تجارت بین‌المللی، نقش کلیدی در تنظیم جریان کالاها، اطمینان از امنیت و جمع‌آوری درآمدهای دولتی دارند. با پیشرفت فناوری، گمرک‌ها از روش‌های سنتی و دستی به سمت استفاده از تکنولوژی‌های نوین مانند اتوماسیون، دیجیتال‌سازی، هوش مصنوعی و بلاک‌چین حرکت کرده‌اند. این فناوری‌ها نه‌تنها فرآیندهای گمرکی را سریع‌تر و شفاف‌تر کرده‌اند، بلکه هزینه‌ها را کاهش داده و کارایی زنجیره تأمین جهانی را بهبود بخشیده‌اند. در این مقاله، به بررسی تکنولوژی‌های نوین در گمرک‌ها، مزایا، چالش‌ها و تأثیر آن‌ها بر تجارت جهانی می‌پردازیم.

اتوماسیون در گمرک

اتوماسیون به استفاده از سیستم‌های خودکار برای انجام فرآیندهای گمرکی مانند ثبت اسناد، ارزیابی تعرفه‌ها و بازرسی کالاها اشاره دارد. این فناوری زمان و خطاهای انسانی را کاهش می‌دهد.

۱. سیستم‌های مدیریت گمرکی خودکار

سیستم‌هایی مانند ASYCUDA (سیستم خودکار داده‌های گمرکی) که توسط کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل (UNCTAD) توسعه یافته است، فرآیندهای گمرکی را خودکار می‌کنند. این سیستم‌ها امکان ثبت الکترونیکی اظهارنامه‌ها، محاسبه تعرفه‌ها و مدیریت داده‌ها را فراهم می‌کنند. برای مثال، در بسیاری از کشورها، این سیستم زمان ترخیص کالا را از چند روز به چند ساعت کاهش داده است.

۲. اسکنرهای پیشرفته

اسکنرهای اشعه ایکس و گاما برای بازرسی غیرمخرب محموله‌ها استفاده می‌شوند. این دستگاه‌ها می‌توانند محتوای کانتینرها را بدون نیاز به باز کردن آن‌ها بررسی کنند، که باعث افزایش سرعت بازرسی و کاهش خطر قاچاق می‌شود. اسکنرهای مدرن حتی قادر به شناسایی مواد خطرناک یا غیرقانونی هستند.

دیجیتال‌سازی فرآیندهای گمرکی

دیجیتال‌سازی به تبدیل فرآیندهای کاغذی به سیستم‌های الکترونیکی اشاره دارد. این تحول تجارت را شفاف‌تر و کارآمدتر کرده است.

۱. پنجره واحد تجارت

پنجره واحد (Single Window) سیستمی دیجیتال است که به بازرگانان امکان می‌دهد تمام اسناد گمرکی، مانند فاکتور تجاری، بارنامه و گواهی مبدأ، را از طریق یک پلتفرم واحد ارائه کنند. این سیستم هماهنگی بین گمرک، بنادر و سایر نهادها را بهبود می‌بخشد و زمان ترخیص را کاهش می‌دهد. برای مثال، در سنگاپور، سیستم TradeNet زمان ترخیص را به چند دقیقه کاهش داده است.

۲. تجارت بدون کاغذ

دیجیتال‌سازی اسناد گمرکی، مانند اظهارنامه‌ها و گواهی‌ها، نیاز به کاغذ را حذف کرده و فرآیندها را سریع‌تر کرده است. این رویکرد نه‌تنها هزینه‌های چاپ را کاهش می‌دهد، بلکه با کاهش خطاهای انسانی، دقت را افزایش می‌دهد.

هوش مصنوعی (AI) در گمرک

هوش مصنوعی با تحلیل داده‌ها و پیش‌بینی الگوها، فرآیندهای گمرکی را بهبود می‌بخشد.

۱. تحلیل ریسک

هوش مصنوعی برای شناسایی محموله‌های پرریسک استفاده می‌شود. الگوریتم‌های AI با تحلیل داده‌های تاریخی، الگوهای قاچاق یا تخلفات گمرکی را شناسایی می‌کنند و به گمرک‌ها کمک می‌کنند تا بازرسی‌ها را هدفمندتر انجام دهند. این امر زمان بازرسی محموله‌های کم‌ریسک را کاهش می‌دهد.

۲. تشخیص خودکار

سیستم‌های مبتنی بر AI می‌توانند تصاویر اسکنرها را تحلیل کنند و به‌طور خودکار مواد غیرقانونی یا کالاهای غیرمجاز را شناسایی کنند. این فناوری در بنادر بزرگ مانند روتردام هلند استفاده می‌شود.

بلاک‌چین در گمرک

فناوری بلاک‌چین با ارائه شفافیت و امنیت بالا، در حال تغییر فرآیندهای گمرکی است.

۱. ردیابی شفاف

بلاک‌چین امکان ردیابی دقیق کالاها در زنجیره تأمین را فراهم می‌کند. با ثبت اطلاعات در یک دفتر کل توزیع‌شده، امکان جعل اسناد یا دستکاری داده‌ها کاهش می‌یابد. برای مثال، پروژه‌های بلاک‌چین در گمرک‌های کره جنوبی برای ردیابی کالاهای وارداتی استفاده می‌شوند.

۲. قراردادهای هوشمند

قراردادهای هوشمند مبتنی بر بلاک‌چین می‌توانند پرداخت تعرفه‌ها یا ترخیص کالا را به‌صورت خودکار انجام دهند، که زمان و هزینه‌ها را کاهش می‌دهد.

اینترنت اشیا (IoT)

فناوری اینترنت اشیا با استفاده از حسگرها و دستگاه‌های متصل، اطلاعات لحظه‌ای از محموله‌ها ارائه می‌دهد.

۱. نظارت بر محموله‌ها

حسگرهای IoT می‌توانند دما، رطوبت یا موقعیت محموله‌ها را در طول حمل‌ونقل رصد کنند. این فناوری به‌ویژه برای کالاهای حساس مانند مواد غذایی یا دارویی مفید است، زیرا گمرک‌ها می‌توانند از سلامت کالا اطمینان حاصل کنند.

۲. مدیریت انبار

IoT در انبارهای گمرکی برای ردیابی موجودی و بهینه‌سازی فضا استفاده می‌شود، که باعث کاهش هزینه‌های انبارداری می‌شود.

مزایای تکنولوژی‌های نوین در گمرک

• افزایش سرعت: اتوماسیون و دیجیتال‌سازی زمان ترخیص را به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌دهند.

• کاهش هزینه‌ها: حذف کاغذ، کاهش خطاها و بهینه‌سازی فرآیندها هزینه‌های عملیاتی را کاهش می‌دهند.

• شفافیت: فناوری‌هایی مانند بلاک‌چین و پنجره واحد، شفافیت و اعتماد را افزایش می‌دهند.

• امنیت بالاتر: AI و اسکنرهای پیشرفته خطر قاچاق و کالاهای غیرقانونی را کاهش می‌دهند.

• بهبود زنجیره تأمین: فناوری‌ها هماهنگی بین گمرک، بنادر و شرکت‌های لجستیکی را بهبود می‌بخشند.

چالش‌های استفاده از تکنولوژی‌های نوین

• هزینه اولیه بالا: پیاده‌سازی سیستم‌های دیجیتال و AI نیازمند سرمایه‌گذاری قابل‌توجه است.

• نیاز به آموزش: کارکنان گمرک باید برای استفاده از فناوری‌های جدید آموزش ببینند.

• ناسازگاری سیستم‌ها: تفاوت در سیستم‌های گمرکی کشورهای مختلف می‌تواند هماهنگی را دشوار کند.

• امنیت سایبری: سیستم‌های دیجیتال در معرض حملات سایبری هستند و نیاز به حفاظت قوی دارند.

راهکارهای غلبه بر چالش‌ها

• سرمایه‌گذاری مشترک: همکاری بین دولت‌ها و بخش خصوصی برای تأمین هزینه‌ها.

• آموزش مداوم: برگزاری دوره‌های آموزشی برای کارکنان گمرک.

• استانداردسازی جهانی: ایجاد استانداردهای مشترک برای سیستم‌های گمرکی.

• امنیت سایبری: استفاده از پروتکل‌های امنیتی پیشرفته برای حفاظت از داده‌ها.

نتیجه‌گیری

تکنولوژی‌های نوین مانند اتوماسیون، دیجیتال‌سازی، هوش مصنوعی، بلاک‌چین و اینترنت اشیا، گمرک‌ها را از نهادهای سنتی به مراکز پیشرفته و کارآمد تبدیل کرده‌اند. این فناوری‌ها با افزایش سرعت، کاهش هزینه‌ها، بهبود شفافیت و امنیت، تأثیر مثبتی بر زنجیره تأمین و لجستیک جهانی دارند. با این حال، چالش‌هایی مانند هزینه‌های اولیه و نیاز به آموزش باید مدیریت شوند. با سرمایه‌گذاری در فناوری و همکاری بین‌المللی، گمرک‌ها می‌توانند به‌عنوان کاتالیزوری برای تجارت جهانی عمل کنند و فرآیندهای گمرکی را سریع‌تر، ایمن‌تر و کارآمدتر کنند.